Professor: Azərbaycan dilçiliyində hadisə sayılan əsər haqqında AMEA niyə susdu...



AMEA Humanitar və İctimai Elmlər Bölməsi mətbuat xidmətinin yazımla bağlı məlumatına (05.01.2021) cavab olaraq bildirirəm ki, mən “Akademik-məmurlar vəzifəni mədhiyyələr deyib gizli fəaliyyətlərini gizlətməyə çalışmaq kimi dərk edirlər” adlı yazımı Bizimyol.info saytına vermiş və feysbuk səhifəmdə yerləşdirmişəm. Sözügedən saytda yazdıqlarım həqiqəti əks etdirir (Bizimyol.info, 23 dekabr, 2020 [10:54>).
Bundan başqa, emi mühitə təsirsiz ötüşməyən ictimai-siyasi məsələlərlə, xüsusən AMEA-nın Dilçilik İnstitutundakı ciddi nöqsanlarla, həmçinin PA-nın sabiq şöbə müdiri Əli Həsənov, sabiq rektor-akademik Abel Məhərrəmov, İsa Həbibbəyli və digərlərinin “xidmətləri” ilə bağlı silsilə yazılar yazmış, faktlara istinad etmişəm. Akademikləri faktlar ətrafında açıq debata da çağırmışam. Məqsəd ümumi maraqların şəxsi maraqlardan üstün tutulmasıdır.
2020-ci ildə orijinaldan yerinə yetirdiyimiz italyan aristokrat Pietro della Vallenin “Türk dilinin qrammatikası”nın tərcümə, tədqiq və şərhi” (Azərbaycan dilinin orijinal qrammatikası) monoqrafiyası (Bakı: Zərdabi Nəşr MMC, – 2020. – 1096 səh.) Azərbaycan dilçiliyində ilk olan dahi Mirzə Kazımbəyin Türk-tatar dilinin ümumi qrammatikasının tərcümə, tədqiq və şərhi (Azərbaycan dilinin ilk elmi qrammatikası) monoqrafiyasından sonra ikinci böyük əsərdir (Bakı: Zərdabi Nəşr MMC, – 2017. – 1007 səh.).
400 ildən sonra tədqiqat mahiyyətli müfəssəl şərhlərlə italyan dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilən bu qiymətli əlyazma Azərbaycan dilçiliyinə və dünya şərqşünaslığına dəyərli töhfədir. Kitabla tanışlıqdan sonra XVI-XVII əsrlərdə Azərbaycan dilinin Səfəvilər İmperiyasında üstün mövqeyinin, bu dilin Orta Asiya, Qafqaz və Yaxın Şərqdə zəruri beynəlxalq ünsiyyət vasitəsi olmasının şahidi oluruq. Monoqrafiya zəngin linqvistik-filoloji və tarixi faktları ehtiva edir. Hər iki monoqrafiya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin məlum Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın tələblərinə tam cavab verir, hətta elmi miqyasına görə bir institutun görə biləcəyi işdir! Belə olan halda AMEA rəhbərliyinin etinasız davranışlarını milli dəyərlərimizə ehtiram kimi qəbul etməliyikmi?!
Möhtərəm akademiklər! Yazımda qaldırdığım bir sıra aktual problemlərdən sizi ən çox cəlb edən, deyəsən, ekzotik görünən italyanlarla görüşünüz olub. Digər ümumi problemlərlə müqayisədə çox kiçik görünsə də, bu məsələ üzərində azacıq dayanmağa məcburam.
Deyirsiniz ki, AMEA-da İtaliya Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndələri ilə görüş humanitar elmlərə aid deyil və “müzakirələrdə İtaliya tərəfindən nümayəndə heyətinə rəhbərlik edən rəsmi şəxsdən başqa, biologiya elmləri üzrə alimlər iştirak etmişlər” və bu səbəbdən də, Azərbaycan – İtaliya dostluğuna qiymətli töhfə olan (bunu Milan Universitetinin professoru doktor Bruni Osimo kitaba verdiyi rəydə yazıb) italyan aristokratın italyan dilində 400 il əvvəl qələmə aldığı “Azərbaycan dilinin orijinal qarammatikası”dan bir kəlmə demək olmazmış. Bu məntiqinizlə mərasimi ictimai elmlər üzrə akademik olan Ramiz Mehdiyev deyil, təbiət elmləri üzrə bir alim idarə etməliymiş və tədbirdə ədəbiyyat üzrə akademik İsa Həbibbəylinin əvəzinə fizik və ya botanik olmalıymış. Belə çıxır ki, R.Mehdiyev yalnız biologiyadan danışırmış?! Halbuki yazırsınız: “...akademik Ramiz Mehdiyev bu gün Azərbaycanla İtaliya arasında iqtisadi, siyasi, sosial, humanitar, elm, təhsil, mədəniyyət sahələrində güclü tərəfdaşlıq münasibətlərinin olduğunu və hər keçən gün daha da dərinləşdiyini söyləyib”.
Xəbərdə deyilir ki, R.Mehdiyev Bakıda yaradılacaq İtaliya-Azərbaycan Universitetində fəaliyyət göstərəcək fakültələrin müəyyənləşdirildiyini də deyib. Sonda tərəflər qarşılıqlı hədiyyələr təqdim ediblər (science.gov.az)...
İnanın ki, çap olunması italyan aristokratın əbədi arzusuna çevrilmiş və heç vaxt nəşr olunmamış, nəhayət, 400 ildən sonra azərbaycanlı alimlərin gərgin əməyi sayəsində canlandırlan və Azərbaycan – İtaliya dostluğuna ithaf olunan bu möhtəşəm tarixi abidəni hədiyyə etsəydiniz, qonaqlar heyrətlərini gizlədə bilməyəcəkdilər. Düzü, sizin milli-mənəvi dəyərlərimizə belə “həssaslığınızı” anlaya bilmirəm. Etməmisinizsə, yaxşı etmisiniz. Onsuz da məqsədiniz Vətən elmi üçün iş görənləri həvəsdən salmaq, onların haqqını verməmək, özünüzə kölə etmək, elmsizləşdirməyə xidmət edən məddahları mükafatlandırmaq və bununıa da, dövlətin elm siyasətinə və potensialına zərbə vurmaqdır. Bütün bunlar göz qabağındadır! Amma bu biganəliyin üstündən sükutla keçmək bizlim öhdəliyimiz olmamış və olmayacaqdır. Gəlin, italyan qonaqlarla görüşünüzü qoyaq bir tərəfə!
Sözügedən kitab 01 avqust 2020-ci ildə işıq üzü görüb. Azərtac və digər mətbuat orqanları məlumatı yayıb, hətta dilçi-alimlərin monoqrafiyaya yazdığı ön söz də mediada işıqlandırılıb. Lakin AMEA-dan heç bir reaksiya olmayıb. İndi mənə cavab verdiyiniz səviyyədə də reaksiya verməyə həvəsiniz olmayıb. Sual olunur: Niyə Azərbaycan dilçiliyində hadisə sayılan və indiyədək heç birinizin bu şəkildə yerinə yetirmək iqtidarında olmadığınız əsər haqqında Akademiyanın və İnstitutun saytında bir kəlmə də olsun, məlumat vermədiniz?! Dediyiniz kimi, ərizə ilə müraciət etməliydikmi?! Görəcəklərimiz var imiş. Kiçik bir feysbuk statusumdan dərhal xəbər tutduğunuz halda, necə ola bilər ki, medianın yaydığı bu mühüm hadisədən xəbəriniz olmayıb?! Mən sizin elmə, milli-mənəvi dəyərlərimizə laqeydliyiniz haqqında kifayət qədər yazmışam və milli abidələrimizə münasibətiniz bəllidir.
İsa Həbibbəyli! Baş redaktoru olduğunuz və plagiat çıxmış “İzahlı dilçilik terminləri lüğəti”nin adını nə tez unutdunuz? (Köçürdüyünüz və vaxtı keçmiş misallardan bir Leninizm dastanı yaratmaq olar!). Tərtəmiz primitiv oğurluq olduğu isbat edilən kitabın adını niyə “İzahlı terminlər lüğəti” yazırsınız? Deyirsiniz ki, bəzi plagiat hissələri çıxarıb yenidən nəşr etmisiniz. Hətta izi azdırmaq və ictimaiyyəti çaşdırmaq üçün belə bir absurd fərziyyə irəli sürürsünüz ki, “lüğətlərə daxil edilmiş sözlər hər hansı bir müəllifə, tərtibçiyə deyil, xalqa məxsusdur”.
Möhtərəm akademiklər, doğrudanmı, siz belə düşünürsünüz? Dilçilik terminləri bəlkə, sizin təbirinizcə, folklor nümunələridir, dodaqdəyməz, dildönməz, ya harillidir?! Siz nə danışırsınız?! Qoşma, təcniz, mədhiyyə, fəxriyyə deyil, heç ikidilli, üçdilli lüğət də deyil. Söhbət izahlı dilçilik terminlərindən gedir, möhtərəm İsa Həbibbəyli və onun kimi düşünənlər! O terminləri xalq yox, alimlər, mütəxəssislər yaradır. Koqnisiya, valentlik, paradiqmatika, geştalt və minlərlə terminlər. Müxtəlif dilçilər onları fərqli şəkildə izah edə bilərlər, bəzi istisnalarla fərqli nümunələr verilməsi mütləqdir. Amma sizin seçdiyiniz “kəs-yapışdır” üsulu qəddar və acımasız oğurluqdur, özü də günün günorta çağı. “Xalqa məxsus” dediyiniz lüğət bambaşqadır. Tutaq ki, Azərbaycanca-ispanca lüğət tərtib edirik. Əlbəttə, burada, əsasən, ədəbi dildə işlənən sözlərdən bəhs olunacaq və həmin ümumişlək sözlərin xalq tərəfindən yaradıldığını deyə bilərik. Amma bu qəbildən olan lüğətlərdə də bir çox hallarda sinonimik fərqlər və özəlliklər çox olur.
Məsələn: meşə – bosque; qoyun – carnero; eşşək – burro; tülkü – zorro və s. Bu, sadə cib lüğətidir, amma daha böyük lüğətlərdə tamam fərqli mənzərələr müşahidə olunur. Bu haqda geniş mühazirə oxumaq olar. Biri sinonimləri yazır, digəri az və ya çox sinonim göstərir, bir başqası antonimləri də qeyd edir, həmin sözlə bağlı frazelogiya yazır və s. Elementar fərqi ayırd edə bilmədiyinizə heyranam! Ona görə siz də yaxşı bilirsiniz ki, baş redaktoru olub dövlət büdcəsi hesabına nəşr etdirdiyiniz “İzahlı dilçilik terminləri lüğəti” ağappaq köçürmə – plagiatdır.
Plagiat əsərin cəmi yüz ədəd tirajla çap olunduğunu və kitab üçün 1200 (min iki yüz) manat maliyyə vəsaiti ödənildiyini deyirsiniz. Cənabi-məhtərəmlər! Siz səhvmi edirsiniz, yoxsa bilərəkdən aldadırsınız? Göz görə-görə aldatmağa cəhd etməniz sizin xafrakterinizi müəyyənləşdirir. İsa müəllim, buyurun, baş redaktoru olduğunuz kitabda qeyd etdiyiniz fakta bir də baxın: tirajı 200 nüsxə. Sifariş №3, qiyməti müqavilə ilədir. İndi sizin həqiqətinizə necə inanaq? Faktı, kitabda həkk edib təriflədiklərinizi belə inkar edirsinizsə, görün, azacıq həqiqət payı olan şeyi nə tövr edərsiniz?!
Dövlət büdcəsindən xərclənən vəsaitlərə gəlincə, bu qəbildən olan bir çox nəşrlərə nə qədər maliyyə sərf etdiyinizi aidiyyatı dövlət orqanları və Hesablama Palatası dəqiqləşdirə bilər. Bu, aysberqin yalnız görünən hissəsidir.
Görkəmli şərqşünas alim Mirzə Kazım bəyin “Qrammatika” kitabının tərcümə, tədqiqat və şərhinə gəlincə, İsa Həbibbəyli, sizin və bütün Rəyasət Heyəti üzvlərinin də iştirak etdiyi illik hesabatdakı sizi narahat edən çıxışımda (7 fevral 2018-ci il) məzkur kitabın çap olunmasını sizlərdən xahiş etdim. Orfoqrafiya müzakirələri ilə eyni vaxta təsadüf etdiyindən və tərəfinizdən gərəksiz hərf dəyişikliyinə qarşı etirazıma görə üzərimə hücuma keçdiniz. Hətta kimlərlə əlbir oldunuz, kimlərə tapşırıqlar verdiniz, onları da, deməyə ehtiyac olsa, deyəcəyəm.
İsa Həbibbəyli! Siz əməyimi yalnız öz xeyrinizə faydalandınız. Dəstə maraqlarına boyun əymədiyimdən ailə və uşaqlarımın maddi sıxıntı içərisindədə qalmağına səbəb oldunuz, xüsusən siz, sizin vəzifəyə yerləşdirib akademik etdiyiniz Möhsün Nağısoylu, başqa akademik həmkarlarınız və sizi yuxarıdan himayə edən alim-məmurlar (Şükürlər olsun ki, bir neçə fəalını ölkə başçısı vəzifəsindən uzaqlaşdırıb!).
Bilirəm, siz məni dərk edə bilməzsiniz, çünki siz şöhrət ardınca qaçırsınız, pullar töküb özünüzə əsər, kitab yazdırırsınız, ətək-ətək pul xərcləyib xarici dillərə tərcümə etdirirsiniz. Halbuki 1790 əsər müəllifi kimi özünüz də gözəl bilirsiniz ki, o əsərlər özünüzdən başqa, heç kəsə lazım deyil. Sadəcə, daxili auditoriyanı ovsunlamağa hesablanmış, canımızdan-qanımızdan gedən əmtəə itkisidir. Əlbəttə, ziyan yenə də Azərbaycan dövlətinə və xalqına dəyir. Mən şöhrət, vəzifə, çirkli pullar deyil, çəkdiyim zəhmətin haqqını tələb edirəm. Əsər yazmaq bəhanəsilə dövlətdən alınan qrantlar, büdcədən plagiat əsərlərə xərclənən pullar, Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasını möhkəmləndirmək üçün ayrılmış 2 000 000 (iki milyon) ABŞ dollarına ekvivalent vəsaitin taleyi ilə niyə maraqlanmırsınız, AMEA-nın prezidenti Ramiz Mehdiyev və vitse-prezidenti İsa Həbibbəyli?!
Mən ümumidən danışdıqca siz məsələni fərdi müstəviyə sürüyürsünüz: “İsa Həbibbəyli İdris Abbasovu təriflədi, İsa Həbibbəyli İdris Abbasov şöbə müdiri seçiləndə onun haqqında yaxşı sözlər söylədi”, “22 dekabr 2020-ci ildə akademik İsa Həbibbəylinin sədrliyi ilə keçirilmiş iclasda Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun təqdimatı əsasında İdris Abbasovun növbəti dəfə “Ümumi dilçilik” şöbəsinin müdiri vəzifəsinə seçilməsi məsələsi müzakirə olunarkən yenə də onun haqqında müsbət fikirlər deyilmiş və Elmi şuranın bütün üzvləri ona yekdilliklə, yüz faiz səs vermişlər”.
Bu nə minnətdir? Bu nə təfəkkür tərzidir? Dünyaya mədəniyyət bəxş etmiş Nizami, Füzuli, Nəsimi çeşməsindən su içən xalqın normal alimi belə təfəkkürə sahib ola bilərmi?! Məni şöbə müdiri seçmisinizsə, vətəndaşlıq mövqeyimi sizə satmalı və sizinlə xoşagəlməz işlərdə əlbir olmalıyam?! Yoxsa Akademiyanı da şəxsi düşüncələrinizlə idarə olunan şəxsi mülklərinizdən biri hesab edirsiniz?!
P.S. Həqiqətlərin cüzi bir qismi dil açıb danışdığı və ictimaiyyətin gözünün gördüyü və ağlının kəsdiyi halda, bütün nöqsanları, ədalətsizlikləri ört-basdır etməyə çalışmaqla süni narazılıq amillərinin yaradılması nə dövlətə, nə xalqa, nə də dövlət başçısına gərək deyil!

İdris Abbasov
filologiya elmləri doktoru, professor

Bölmənin digər xəbərləri

29 Mart 2023 “Ətin sümüyünü bişirirlər, özünü aparırlar” - Bakıdakı uşaq evində nələr baş verir? + VİDEO
29 Mart 2023 Bakıda əyləncə parkında dağılan fontan təhlükə saçır - VİDEO
07 Mart 2023 "İnstpower" fırıldağı - Minlərlə vətəndaş pul itirdi
24 Fevral 2023 “Neolit”in rəhbəri ağacları qanunsuz kəsdirib
06 Yanvar 2023 Vasif Talıbovun topdağıtmaz holdinqi: İnhisarçı şirkətlər nə ilə məşğuldurlar?
09 Sentyabr 2022 75 il əvvəl tikilən və heç vaxt təmir olunmayan təhsil ocağının acınacaqlı durumu - VİDEO
07 Sentyabr 2022 Nazir: “Bəzi müəllimlər anbar sözünü “ambar” kimi yazırlar”
09 Avqust 2022 Müştərinin pulunu alıb, “girov saxlayan” “Oberlux Nabran” hotelindən AÇIQLAMA: “Şikayətçidirlər, lap yaxşı”
27 İyul 2022 “Qobu Park-1”də qalaq-qalaq yığılan tullantılar niyə təmizlənmir? - FOTO/VİDEO
26 İyul 2022 Bakıdakı yaşıllıq ərazidə ağaclar kəsilir, zibillər qalaqlanır - FOTOREPORTAJ
25 İyul 2022 HÖKMƏLI DAIRSƏINDƏKI BIABIRÇILIĞA SON QOYAN TAPILACAQMI?
01 İyul 2022 Bakının bu qəsəbəsini ağcaqanadlar basıb - Video
22 İyun 2022 Xəzərin sahilindəki qanunsuz hasar və tikililər sökülür - FOTO
16 İyun 2022 Bakıda ağacları kəsərək doğrayıb aparırlar - VİDEO
02 İyun 2022 Bakıda uşaqların döyüldüyü sığınacağın adı məlum oldu
27 May 2022 Ucarda avtovağzalı ləğv edib, yerində market açırlar - FOTO
23 May 2022 HÖKMƏLİ DAİRƏSİNDƏ BİABIRÇILIQ…
11 May 2022 Xəzər sahilindən tonlarla qumun daşınmasının görüntüləri - VİDEO
10 May 2022 Bakıda sakinlərin yaratdığı İYRƏNC MƏNZƏRƏ - VİDEO
29 Aprel 2022 Bakıda məşhur xəstəxanada İYRƏNC MƏNZƏRƏ - FOTO

Xəbər lenti